1- دانشجوی دکتری پژوهشکده کشمش و انگور، دانشگاه ملایر. 2- گروه مهندسی طبیعت، دانشگاه ملایر. (نویسنده مسئول 3- گروه کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا همدان 4- گروه کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا همدان. 5- گروه مهندسی طبیعت، دانشگاه ملایر
چکیده: (839 مشاهده)
اثر مخاطرات دمایی بر تخریب تاکستانهای غرب و شمال غرب ایران
چکیده
یکی از این عواملی که گاهی باعث نابودی کامل تاکستانها میشود، مخاطرات ناشی از دماهای زیر صفر درجه سانتی گراد است. هدف از این پژوهش، بررسی اثر مخاطرات دمایی بر تخریب تاکستانهای غرب و شمال غرب ایران میباشد. دادههای مورد استفاده شامل پارامتر کمینه درجه حرارت، الگوهای سینوپتیکی تأثیرگذار و عامل موجهای سرمای شدید و زمان رخداد آن در 85 ایستگاه سینوپتیک در دوره آماری 1996 تا 2014 میلادی میباشد. نتایج نشان میدهد که پرتکرارترین روزهای دارای موج سرمایی مخرب تاکستانهای منطقه بطور میانگین در روز 14 ژانویه (25 دی ماه) رخ میدهد نتایج تحلیل نقشههای سینوپتیکی نشان داد که به دلیل تقویت کم فشار جنب قطبی و گسترش آن به سمت شرق و عرضهای جنوبی و استقرار پرفشار سیبری در غرب این کم فشار در سطح زمین، شدت اثر سرمایشی این نوع موجهای سرما در فصل زمستان در منطقه افزایش مییابد. کمترین دمای بحرانی در بین ایستگاههای هواشناسی، مربوط به ایستگاه هواشناسی شهر سقز در استان کردستان با منفی 33 درجه سانتیگراد و بعد از آن، شهرهای همدان، بستان آباد و سراب با دماهای زیر منفی 30 درجه رکوردار ثبت دما در بین شهرهای منطقه مورد مطالعه هستند. بررسیها نشان می دهد که کشت تمام ارقام انگور با میزان تحمل متفاوت در شهر سقز، میتواند دچار صدمه و حتی مرگ بوته گیاه شود. همچنین نتایج نشان داد که60 درصد شهرهای منطقه مورد مطالعه با تمام ارقام موجود ایرانی و خارجی میتوانند بدون شرایط تهدیدآمیز سرمای شدید زمستانه، فصل سرد را سپری کنند.
مقدمه
بوته گیاه انگور به عنوان یک درخت مناطق معتدله، مکانیسمهای فیزیولوژیکی سازگار یافتهای دارد که آن را در مقابل سرما مقاوم میکند. رکود یا خواب که از نظر فیزیولوژیکی، کاهش فعالیت در هر یک از اندامهای گیاهی است، یکی از مکانیسمهای مقاومت انگور در مقابل سرما میباشد. رکود یا خواب جوانهها ناشی از استراحت[1] و یا سکون[2] بوده و هنگامیکه جوانههای انگور به دلایلی فیزیولوژیکی درونی حتی در شرایط مطلوب محیطی فعال نمیشوند، در حال استراحت باقی میماند و بعد از خواب نسبی، جوانههای انگور وارد دوره شروع برون خفتگی[3]، میشوند (Jalili Marandi, 2010: 942). Mahmoudi (2016) در بررسی میانگین گردش جوی منجر به یخبندانهای فراگیر در ایران، نشان داد که در الگوی گردشی فشار سطح دریا، آرایش مکانی سامانه پرفشار سیبری و کنشهای متقابل آن با دو سامانه کم فشار جنب قطبی (کم فشار ایسلند) و کم فشار موسمی سودان، مهمترین بازیگران فشاری در وقوع حداکثر و حداقل فراوانی روزهای یخبندانهای فراگیر در ایران میباشند. ) به تحلیل سینوپتیکی امواج سرمایی خسارت بار شمال غرب ایران پرداختند. نتیجه این پژوهش نشان داد که فراوانی ماهانه آنها در ماههای گذار آبان و فروردین است و این دو ماه بیشتر از ماههای دیگر امواج سرمایی شدید و فراگیر را تجربه کردهاند. مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه شامل در غرب و شمال غرب ایران میباشند. اقلیم این منطقه اکثرا از آب و هوای نیمه خشک و سایر اقلیم ها نیز حدوداً بطور یکسانی در منطقه حضور دارند. مسئله کم آبی در استانهای مطالعاتی، و دمای کمینه (سرما) مهمترین مباحث کشاورزی و تاکداری میباشد که اطلاع از منشاء و عوامل آن بسیار مهم خواهد بود. دادههای مورد استفاده در این بررسی شامل پارامتر کمینه درجه حرارت 85 ایستگاه سینوپتیک منطقه غرب و شمال غرب ایران در دوره آماری 1996 تا 2014 میلادی موجود در سازمان هواشناسی کشور میباشد. بدین منظور برای استخراج یخبندانهای صورت گرفته در منطقه، آمار سه ساعته 85 ایستگاه سینوپتیک در دوره آماری سالهای 1996 تا 2014 میلادی بررسی و سپس پرتکرارترین روز و پرتکرارترین دمای کمینه زیر منفی 15 درجه سانتیگراد تعیین شده است. نتایج و بحث
بررسی آماری دماهای کمینه حدی زیر منفی 15 درجه سانتیگراد که به عنوان درجه حرارت مخرب در ارقام محصول انگور درتاکستان های غرب و شمالغرب ایران نشان داد که کمترین دمای بحرانی در دوره زمانی 1996 تا 2014 بین ایستگاههای هواشناسی منطقه مورد مطالعه، مربوط به ایستگاه هواشناسی شهر سقز در استان کردستان با منفی 33 درجه سانتیگراد میباشد. بعد از شهر سقز، شهرهای همدان، بستان آباد و سراب با دماهای زیر منفی 30 درجه قرار دارند. ایستگاه بستان آباد، خیرآباد، سراب؛ زرینه اباتو، کمیجان و همدان به ترتیب با میانگین 8/15، 2/14، 3/11، 4/9، 7/8 و 4/8 روز در یک سال، دارای بیشترین روزهایی با دمای منفی 15 درجه سانتیگراد و پایینتر میباشند. همچنین ایستگاههای خنداب با دمای منفی 8/24 درجه سانتیگراد و شهرهای بستانآباد، خوی و همدان با دمای زیر منفی 20 درجه سانتیگراد، پرتکرارترین دمای زیر منفی 15 درجه سانتیگراد را دارند. شهر خنداب علاوه بر داشتن ارتفاع بیشتر، به علت ورود موجهای سرمایی؛ یخبندانهای تشعشعی از همه ایستگاهها در وضعیت بحرانی تر قرار دارد. تحلیل نقشههای سینوپتیکی روز 14 ژانویه به عنوان میانگین پرتکرارترین روز کمترین دمای کمینه رخداده در منطقه نشان دهنده مثبت بودن مؤلفه بادهای مداری و منفی بودن مؤلفه بادهای نصفالنهاری میباشد.
نتیجه گیری
چنین شرایطی باعث افزایش شدت و گستردگی فوقالعاده سرمای زمستانه زمانی در منطقه میشود. بررسی نقشه همفشار سطح 500 هکتوپاسکال در روزهای با شدت سرمای زیاد همانند روز 21 دی ماه 1386 شمسی نشان میدهد که با پایش وضعیت پرفشارهای جنب حارهای آزور، پرفشار حرارتی سطحی سیبری و کمفشار جنب قطبی ایسلند و همچنین دیدبانی پربند فشار 1022 هکتوپاسکال در سطح زمین و ارتفاع 5520 دکامتر سطح همفشار 500 هکتوپاسکال میتوان حداقل 1 تا 3 روز قبل از ورود موج سرمای حامل دماهای بحرانی به مناطق شمال غربی، غربی و مرکزی ایران را پیش بینی نمود. این پیش آگاهی، فرصت آمادگی و مهیا کردن ادوات لازم برای پیشگیری و مقابله با موج سرمای خسارتزا را برای کشاورزان فراهم میسازد.از نظر زمانی نیز، در نقشه پراکنش میانگین درجه حرارت برای رقم دیررس میتوان مشاهده نمود که بدلیل نزدیکی بازه زمانی مراحل فنولوژیکی تشکیل میوه تا رسیدن و برداشت به ماههای خنکتر (بخصوص وقوع دماهای پایینتر در شب) دمای مناسب برای رشد بیماری ها مانند قارچ بیماری سفیدک سطحی فراهم نمیشود.
Ebrahimi M, Ildoromi A, Sabzi parvar A A, Gholami M, Nouri H. Investigating the effect of critical minimum temperatures and destructive cold waves in the western and northwestern vineyards of the country. جغرافیایی 2023; 22 (80) :47-65 URL: http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-3563-fa.html
ابراهیمی محمد، ایلدرمی علیرضا، سبزی پرور علی اکبر، غلامی منصور، نوری حمید. بررسی دماهای کمینه بحرانی و موج سرمایی مخرب تاکستانهای غرب و شمال غرب کشور. فضای جغرافیایی. 1401; 22 (80) :47-65
(2).jpg)
