|
به کارگیری روش دلفی به منظور غربالگری عوامل مؤثر در تاب‌آوری منابع آب در حوزه های آبخیز
|
مهری نیک رنجبر1   ، فرزام بابایی سمیرمی* 2، سید علی جوزی3 ، افشین دانه کار4 ، رضا ارجمندی5 |
1- دانشجوی دکتری گروه مدیریت محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
2- گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران. (نویسنده مسئول).
3- گروه محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.
4- گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
5- گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران. |
|
|
چکیده: (2576 مشاهده) |
امروزه به دلیل وجود تنش آبی ناشی از کاهش بارندگی و بروز خشکسالی در کشور از یک سو و رشد مصرف بی رویه از منابع محدود آبی از سوی دیگر، تدوین و توسعه راهکارهایی در جهت بهبود برنامه‌ریزی، مدیریت، پایداری منابع آبی و اصلاح الگوی مصرف در کشور، امری ضروری به شمار میرود. یکی از کاربردیترین روشها در این خصوص، تعیین و تخمین میزان اثرگذاری عوامل مؤثر در تاب‌آوری منابع آبی کشور میباشد. پس از بررسی پژوهشهای مرتبط، نتیجه حاصله آن شد که بیشترین تحقیقات انجام گرفته در این خصوص،
در جهت شناخت معیارهای مؤثر در ارزیابی، برنامه‌ریزی و پایداری سیستم‌های منابع آبی بوده و تاکنون پژوهش مجزایی در خصوص شناسایی معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در تاب‌آوری منابع آبی ایران انجام نشده است؛ لیکن با اتکا به نتایج حاصل از مقالات و مراجع معتبر، مشخص شد دستیابی به موثرترین عوامل در تعیین تاب‌آوری منابع آب، با استفاده از بکارگیری روش دلفی (به دلیل اعتبار علمی و قابلیت استفاده در سطوح مختلف) امکانپذیر است. بر این اساس مطالعه پیشرو، با هدف شناسایی، غربالگری و اولویتبندی معیارها و زیرمعیارهای تاب‌آوری با استفاده از روش دلفی نگارش شده است. مطابق با اولین گام روش دلفی، در ابتدا لیستی از معیارها و زیرمعیارها به کمک مرور پیشینه پژوهش انتخاب شد و سپس توسط گروهی 24 نفره از متخصصین محیط‌زیست و منابع آب (موسوم به خبرگان)، طی دو مرحله مورد سنجش قرار گرفت. نتیجه حاصل از این ارزیابی، تعیین 3 معیار اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی به عنوان معیارهای اصلی و استخراج 9 معیار و 18 زیرمعیار میباشد. نتیجه آن شد که پس از انجام اولویتبندی زیرمعیارها براساس دو فاکتور درجه و درصد اهمیت، به ترتیب زیرمعیارهای آب سطحی(چشمه و رودخانه) و بارش با ضریب اهمیت 2.62 و2.28 بعنوان مهمترین و زیرمعیارهای نفوذپذیری (زهکشی) و دما به ترتیب ضریب اهمیت 1.23 و 1.31 بعنوان کم اهمیت ترین زیرمعیارها مشخص شدند. همچنین با نرمالسازی ضرایب بدست آمده برای هر یک از زیرمعیارها، فرمولی خطی جهت تخمین تاب‌آوری منابع آب ارائه گردید.امروزه به دلیل وجود تنش آبی ناشی از کاهش بارندگی و بروز خشکسالی در کشور از یک سو و رشد مصرف
بی رویه از منابع محدود آبی از سوی دیگر، تدوین و توسعه راهکارهایی در جهت بهبود برنامه‌ریزی، مدیریت، پایداری منابع آبی و اصلاح الگوی مصرف در کشور، امری ضروری به شمار میرود. یکی از کاربردیترین روشها در این خصوص، تعیین و تخمین میزان اثرگذاری عوامل مؤثر در تاب‌آوری منابع آبی کشور میباشد.
پس از بررسی پژوهشهای مرتبط، نتیجه حاصله آن شد که بیشترین تحقیقات انجام گرفته در این خصوص، در جهت شناخت معیارهای مؤثر در ارزیابی، برنامه‌ریزی و پایداری سیستم‌های منابع آبی بوده و تاکنون پژوهش مجزایی در خصوص شناسایی معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در تاب‌آوری منابع آبی ایران انجام نشده است؛ لیکن با اتکا به نتایج حاصل از مقالات و مراجع معتبر، مشخص شد دستیابی به موثرترین عوامل در تعیین تاب‌آوری منابع آب، با استفاده از بکارگیری روش دلفی (به دلیل اعتبار علمی و قابلیت استفاده در سطوح مختلف) امکانپذیر است. بر این اساس مطالعه پیشرو، با هدف شناسایی، غربالگری و اولویتبندی معیارها و زیرمعیارهای تاب‌آوری با استفاده از روش دلفی نگارش شده است. مطابق با اولین گام روش دلفی، در ابتدا لیستی از معیارها و زیرمعیارها
به کمک مرور پیشینه پژوهش انتخاب شد و سپس توسط گروهی 24 نفره از متخصصین محیط‌زیست و منابع آب (موسوم به خبرگان)، طی دو مرحله مورد سنجش قرار گرفت. نتیجه حاصل از این ارزیابی، تعیین 3 معیار اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی به عنوان معیارهای اصلی و استخراج 9 معیار و 18 زیرمعیار میباشد. نتیجه آن شد که پس از انجام اولویتبندی زیرمعیارها براساس دو فاکتور درجه و درصد اهمیت، به ترتیب زیرمعیارهای آب سطحی(چشمه و رودخانه) و بارش با ضریب اهمیت 2.62 و2.28 بعنوان مهمترین و زیرمعیارهای نفوذپذیری (زهکشی) و دما به ترتیب ضریب اهمیت 1.23 و 1.31 بعنوان کم اهمیت ترین زیرمعیارها مشخص شدند. همچنین با نرمالسازی ضرایب بدست آمده برای هر یک از زیرمعیارها، فرمولی خطی جهت تخمین تاب‌آوری منابع آب ارائه گردید. |
|
| واژه‌های کلیدی: تاب‌آوری منابع آب، معیارهای زیست‌محیطی، روش دلفی، ضریب اهمیت، درصد اهمیت، درجه اهمیت. |
|
|
متن کامل [PDF 872 kb]
(571 دریافت)
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1400/4/19 | پذیرش: 1400/9/9 | انتشار: 1400/12/15
|
|
|
|
|
|
