1- دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری،واحدزاهدان،دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران. 2- گروه اقلیم‌شناسی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران. (نویسنده مسئول). 3- گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
چکیده: (1685 مشاهده)
هدف
مفهوم شهرهای حساس به آب با الگوی جدید حاکمیت آب شهری و حمایت از استفاده از سیستم های آب غیرمتمرکز مرتبط است. شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان با آب و هوای گرم و خشک، شاهد ورود مهاجران از مناطق روستایی استان و سایر استانها و همچنین، عدم وجود زیرساختهای اشتغال بوده و وجود مراکز حاشیه نشین متعدد، باعث بوجود آمدن تراکم بیش از حد جمعیت در مناطق مختلف شهر شده است و طی دو دهه گذشته مشکلات متعددی در زمینه تأمین آب شهری این شهر، مانند کمبود منابع عرضه از یک طرف و افزایش سرانه مصرف و نرخ مهاجرپذیری بسیار بالا از طرف دیگر ایجاد گشته است. از یک سو، هجوم روستاییان و شکلگیری شهر دردهههای گذشته و از سوی دیگر، مهاجرت اتباع افغانستان به این شهر، سبب گردیده شهر زاهدان به ناگاه پذیرای جمعیتی زیادی گردد. از اینرو، رشد فزاینده جمعیت و امکانات نامناسب اقتصادی، سبب شکلگیری بافتهای اسکان غیررسمی در این شهر گردیده است. قریب به 3/1 جمعیت و فضای شهری زاهدان را مساکن غیررسمی و جمعیت حاشیهنشین که معادل 42 درصد از جمعیت کل شهر است را به خود اختصاص داده است. این مسائل نشانگر این است که شهر زاهدان به شدت با کمبود منابع آب روبهروست. شهر زاهدان همچنین، در دهههای گذشته با گسترش بیرویهای مواجه بوده است و از آنجا که تأمین آب آشامیدنی شهروندان این شهر جزء حادترین مشکلات شهر میباشد، مطالعه و بررسی علمی در این خصوص، اهمیت زیادی خواهد داشت. لذا در این تحقیق، به ارزیابی و اولویتبندی مناطق شهر زاهدان از نظر شاخصهای شهر حساس به آب پرداخته شده است. روش شناسی
روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی با تکیه بر روش کتابخانهای (روش اسنادی) و میدانی با استفاده از توزیع پرسشنامه و انجام مصاحبه جهت جمعآوری اطلاعات میباشد. جامعه آماری پژوهش را شهروندان شهر زاهدان تشکیل میدهد (587730 نفر) که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 350 نفر انتخاب و پرسشنامه پژوهش متناسب با جمعیت هر منطقه به روش تصادفی ساده توزیع و تکمیل گردید. در ادامه، جهت تجزیه و تحلیل دادههای گردآوری شده از نرمافزار[1]SPSS و آزمون تی تکنمونهای[2] استفاده شد. همچنین، با طراحی پرسشنامه به روش تکنیک تحلیل سلسلهمراتبی فازی (FAHP)، از 25 نفر از اساتید و دانشجویان جغرافیا، متخصصان و مسئولان در رابطه با شاخصهای شهر حساس به آب (حکمروایی حساس به آب، سرمایه اجتماعی، عدالت و برابری، بهره وری و راندمان، زیرساختهای تطبیقی، سلامت اکولوژیکی، کیفیت فضای شهری، مدیریت چرخه آب، افزایش و تقویت ذخیره آب و به حداقل رساندن رسوبگذاریها) را در سطح مناطق شهر زاهدان مشخص گردید. به‌منظور تعیین سطح هر یک از مناطق در شاخصهای شهر حساس به آب، از مدل تاپسیس فازی (Fuzzy Topsis) بهره گرفته شده است. جهت ترسیم نقشهها از نرمافزار Arc Gis استفاده شده است. یافته‌ها
جهت بررسی وضعیت شاخص های شهر حساس به آب در شهر زاهدان از آزمون تی تک نمونهای استفاده شده است. در مجموع شاخصهای شهر حساس به آب در شهر زاهدان با میانگین 843/2 در وضعیت نامطلوب ارزیابی شده است. به منظور اولویتبندی مناطق شهر زاهدان از نظر شاخصهای شهر حساس به آب از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) استفاده شده است. در این بخش از تحقیق، مناطق شهر زاهدان از نظر شاخصهای شهر حساس به آب با استفاده از مدل تاپسیس فازی رتبهبندی شده است. همچنین، از تکنیک تحلیل سلسلهمراتبی فازی[3] جهت وزندهی به شاخصها استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که منطقه1 با وزن 851/0 در رتبه اول جای دارد. منطقه 4 با وزن 096/0 در رتبه پنجم و آخر قرار دارد. همچنین منطقه 2 با وزن 705/0، منطقه 5 با وزن 647/0 و منطقه 3 با وزن 282/0 به ترتیب در رتبههای دوم تا چهارم از نظر شاخصهای شهر حساس به آب قرار دارد. در شهر زاهدان، هر ساله حجم زیادی از منابع آب طبیعی به صورت باران با بیشترین سرعت ممکن از شهر خارج شده و در ترکیب با فاضلاب تخلیه میکند. این سیستم بدلیل حجم زیاد فاضلاب و رواناب و نبود ظرفیت سیستم جمعآوری شهر زاهدان، سبب سرریز و آبگرفتگی معابر میشود که موجب زیانهایی همچون آسیب به تاسیسات زیربنایی، منزلهای مسکونی همچنین، قطع برق، اختلال در رفت و آمد، ایجاد منظرههای نامطلوب در سطح شهر و حتی برقگرفتگی ساکنان بر اثر به زیر آب رفتن تاسیسات برقی شهر میشود. بحث و نتایج
جهت بررسی وضعیت شاخص های شهر حساس به آب در شهر زاهدان از آزمون تی تک نمونهای استفاده شده است. در مجموع، شاخصهای شهر حساس به آب در شهر زاهدان با میانگین 843/2 در وضعیت نامطلوب ارزیابی شده است. نتایج کلی مقاله راجع به اولویتبندی مناطق پنجگانه شهر زاهدان، از نظر شاخصهای شهر حساس به آب، نشان میدهد که منطقه 1 با وزن 851/0 در رتبه اول جای دارد. منطقه 4 با وزن 096/0 در رتبه پنجم و آخر قرار دارد. همچنین، منطقه 2 با وزن 705/0، منطقه 5 با وزن 647/0 و منطقه 3 با وزن 282/0 به ترتیب در رتبههای دوم تا چهارم از نظر شاخصهای شهر حساس به آب قرار دارد. این پژوهش برای اولینبار در سطح شهر زاهدان با موضوع حاضر انجام میپذیرد. این عوامل سبب شده است که این شهر دیگر نتواند با استفاده از منابع موجود به حیات شهری خود ادامه دهد. شهر زاهدان در چند سال گذشته با گسترش بیرویهای مواجه بوده است و از آنجا که تأمین آب آشامیدنی شهروندان شهر زاهدان جزء حادترین مشکلات شهر میباشد، مطالعه و بررسی علمی در این خصوص، اهمیت زیادی خواهد داشت. باید برای جلوگیری از افزایش مصرف آب شرب در کشور و به ویژه شهرهایی مانند زاهدان که میزان مصرف آب در آنها از متوسط کشور بیشتر است، باید راهکارها و سیاستگذاری مناسبی صورت گیرد تا این میزان به متوسط جهانی نزدیک شود.
Yousefi P, Poodineh M R, Eskandari Sani M. Evaluation and prioritization of urban areas in terms of water-sensitive city indicators (Case study: Zahedan city areas). جغرافیایی 2022; 22 (79) :197-210 URL: http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-3959-fa.html
یوسفی پروین، پودینه محمدرضا، اسکندری ثانی محمد. ارزیابی و اولویت بندی مناطق شهری از نظر شاخص های شهر حساس به آب (مطالعه موردی: مناطق شهر زاهدان). فضای جغرافیایی. 1401; 22 (79) :197-210
(2).jpg)
