---

چکیده تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی یکی از عوامل مهم در تغییر رژیم هیدرولوژیک، فرایندهای فرسایشی و وضعیت تنوع زیستی می‌باشد. در برنامه‌ریزی و مدیریت بهینه منابع طبیعی و محیط زیست آگاهی از نسبت تغییرات پوشش اراضی و عوامل ایجاد کننده آن از ضروریات محسوب می‌شود. مدل‌سازی الگوی مکانی تغییرات پوشش گیاهی/کاربری اراضی اطلاعات ارزشمندی را جهت ادراک بهتر فرایند تغییر، تعیین عوامل موثر و پیش‌بینی مناطق در معرض تغییر فراهم می‌آورد. رگرسیون لجستیک یکی از مدل‌های آماری است که قادر است ارتباط بین تغییر پوشش (متغیر وابسته) و عوامل موثر بر آن (متغیرهای مستقل) را به خوبی تبیین ‌کند. در تحقیق حاضر جهت تهیه نقشه تغییرات پوشش اراضی در آبخیز چهل‌چای از تصاویر سنجده TM و ETM+ ماهواره لندست مربوط به سال‌های ۱۹۸۷ و ۲۰۰۰ استفاده شد. با طبقه‌بندی تصاویر، نقشه کاربری اراضی در تاریخ‌های مذکور استخراج گردید. سپس تغییرات رخ داده با روش مقایسه بعد از طبقه‌بندی مشخص شد. داده‌های رقومی فاصله تا حاشیه جنگل، فاصله تا جاده، فاصله تا روستا، فاصله تا آبراهه و شیب زمین نیز به عنوان پارامترهای موثر در روند تغییرات پوشش در محیط GIS تهیه شد. در نهایت با برقراری رگرسیون لجستیک بین نقشه تغییرات پوشش به عنوان متغیر وابسته و پارامترهای ذکر شده به عنوان متغیرهای مستقل، نقشه رستری احتمال تغییر پوشش گیاهی برای آبخیز مورد مطالعه تهیه گردید. ارزیابی مدل رگرسیونی برازش داده شده با شاخص‌های ROC و Pseudo-R۲ بیانگر قابلیت زیاد مدل جهت توصیف تغییرات و تعیین مناطق مستعد تغییر می‌باشد. نتایج این تحقیق می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های آتی منطقه که با تغییرات پوشش گیاهی/کاربری اراضی مرتبط است مد نظر قرار گیرد.

---

فهم و درک اجزا، ساختار و فرایندهای طبیعی جاری در آبخیز در پیشبینی نتایج مخرب و یا مفید فعالیتهای انجام شده توسط مردم در آبخیز اهمیت فراوانی دارد. برای کمیکردن وضعیت سیمایسرزمین و تعیین اثرات اکولوژیک دخالت انسان در محیط میتوان از شاخصهای سیمایسرزمین استفاده نمود. این مقاله به عنوان بخشی از یک تحقیق گستردهتر میباشد که به منظور نیل به اهداف مدیریت یکپارچه آبخیز چهلچای مینودشت صورت گرفته است. هدف این مطالعه تعیین اثرات زیستفیزیکی، اقتصادی و اجتماعی سناریوهای مدیریت در آبخیز مذکور است. در این مقاله با استفاده از شاخصهای ساختار سیمای سرزمین به پیشبینی اثرات اکولوژیک اجرای ۳۲ سناریوهای مدیریتی پرداخته میشود تا در کنار سایر اثرات اجرای سناریوهای مدیریتی امکان موازنه نتایج مختلف و انتخاب سناریوهای برتر با رویکرد مدیریت جامع آبخیز فراهم گردد. رودخانه چهلچای یکی از شاخههای رودخانه گرگانرود است که در جنوب شرقی شهرستان مینودشت در استان گلستان قرار گرفته است. پنج فعالیت مدیریتی شامل تراسبندی، احداث باغ، اگروفارستری، جنگلکاری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه در نظر گرفته شد. قواعد مربوط به اجرای هر یک از فعالیتهای مدیریتی بر اساس مشاهدات میدانی و با توجه به توصیههای منابع علمی و نظر کارشناسی تعیین شد. شاخصهای اکولوژیکی مورد استفاده در این مطالعه عبارتند از: میانگین وزنی اندازه لکهپوششگیاهی، نمایه وزنی مساحت پوششگیاهی، مساحت کل هسته، اتصال جنگل و نسبت جوامع گیاهی حاشیه رودخانه. اثرات اکولوژیک هر یک از فعالیتهای مدیریتی بر اساس مقادیر شاخصها پیشبینی گردید تا بهترین گزینه مدیریتی با بالاترین امتیاز انتخاب شود. نتایج نشان میدهد که با در نظر گرفتن شاخص میانگین وزنی اندازه لکهپوششگیاهی سناریوی ۲۶ (احداث باغ، اگروفارستری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه) و سناریوی ۱۱ (احداث باغ و اگروفارستری) به عنوان سناریوی برتر انتخاب شدند. بر اساس شاخص وزنی مساحت پوششگیاهی و شاخص نسبت جوامع گیاهی حاشیه رودخانه، سناریوی ۳۲ (شامل تلفیقی از اقدامات تراس بندی، احداث باغ، آگروفارستری، جنگلکاری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه) سناریوی برتر است. در حالی که سناریوی ۱ به عنوان سناریوی برتر از نظر شاخص مساحت کل هسته و شاخص اتصال جنگل تعیین شد. رویکرد مورد استفاده در این مطالعه امکان پیشبینی نتایج اکولوژیک اقدامات مدیریتی را فراهم میسازد. در تکمیل این تحقیق پیشبینی سایر نتایج اقدامات مدیریتی از ابعاد فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی امکان نیل به اهداف ارزیابی و مدیریت یکپارچه آبخیز را فراهم مینماید

---

فرسایش آبی خاک یک پدیده طبیعی است که امروزه تحت تاثیر فعالیت­های انسانی، همانند تبدیل غیرمنطقی زمین و تخریب پوشش گیاهی، به یکی از مهم­ترین تهدیدات محیط­زیستی در جهان تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر مدل­سازی توزیع مکانی فرسایش آبی خاک در حوضه آبخیز قره­سو و بررسی اثر کاربری سرزمین و شیب بر میزان فرسایش و اولویت بندی لکه­های احیای سرزمین بوده است. برای اولویت بندی نیز مهم­ترین لکه­ها از لحاظ حساسیت به فرسایش و تاثیر معیارهای سرزمین برآن شناسایی شدند. مدل­سازی فرسایش توسط معادله جهانی هدررفت خاک اصلاح شده (RUSLE) و به کمک فنون GIS صورت گرفت. نتایج نشان داد میانگین فرسایش در حوضه آبخیز حدود ۱۹ تن در هکتار در سال است. مناطق با فرسایش کم، متوسط و شدید به ترتیب ۶۲، ۲۶ و ۱۲ درصد منطقه را تشکیل می­دهند. بررسی اثر کاربری سرزمین و شیب اهمیت اثر متقابل این دوعامل در افزایش میزان فرسایش خاک به خصوص در زمین­های کشاورزی با شیب­های زیاد را نشان می­دهد. برای اولویت بندی از روش تناسب ناحیه­ای سرزمین استفاده شد و ۱۵ لکه دارای بیشترین حساسیت به فرسایش شناسایی گردید. نتایج این پژوهش مکان و اولویت انجام اقدامات جبرانی از قبیل تراس­بندی، بانکت، احیاء و استقرار پوشش گیاهی و انجام طرح­های آمایش سرزمین جهت کاهش فرسایش و جلوگیری از اثرات سوء آن بر محیط­زیست و اقتصاد منطقه را نشان می­دهد.