---

چکیده در دهه‌های اخیر مکاتب و پارادایم‌های متعددی در حوزه ادبیات شهری شکل گرفته‌اند که برخی از آنها تأثیرات عمیقی بر فضاهای شهری نهاده‌اند، در این میان رویکرد «استراتژی توسعه شهری» (CDS) که یکی از مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین آنها محسوب شده و در چند سال اخیر نیز توجه بسیاری از محافل علمی- حرفه‌ای ایران را نیز به خود معطوف کرده است. هر چند حیات CDS به شکل‌گیری رسمی سازمان «ائتلاف شهرها» به سال ۱۹۹۹ بر می‌گردد، اما این سازمان در سال‌های بعد با مشارکت «بانک جهانی» و مرکز سکونتگاه‌های انسانی وابسته به سازمان ملل متحد (HABITAT) اسناد رسمی آن را منتشر کرده و در حال حاضر نیز تریبون و متولی رسمی اجرایی CDS در سطح جهانی به شمار می‌رود. امروزه بسیاری از مدیران، برنامه‌ریزان و نظریه پردازان شهری سعی در بسط این موضوع دارند که با استناد به تجارب موفق CDS، این رهیافت چگونه و با کدام مکانیسم‌ها قادر است در انتظام فضایی شهرها، ایجاد تغییرات مثبت در زندگی عادی شهروندان و کاهش فقر شهری، نقش خود را توسعه دهد. مروری بر اجرای CDS در بیش از ۲۵۰ شهر جهان سومی در کمتر از یک دهه، تاکیدی است این بر نکته که رویکرد بیش از آنچه به دنبال تهیه طرح باشد، مبتنی اجرا و عمل است. این در حالی است که اغلب شهرهای کشورهای در حال توسعه نظیر ایران، هم از نظر تهیه و تدوین و هم از بعد اجرا، شرایط دشواری را تجربه می‌کنند، چرا که رویکرد عمده در مدیریت و برنامه‌ریزی شهری ایران متأثر از مکتب برنامه‌ریزی کلاسیک با محوریت طرح جامع است که غالباً در آن ابعاد توسعه فیزیکی، آرایش و انتظام کالبدی شهرها بر ابعاد اجتماعی- شهروندی تقدم دارد. با اینکه طرح‌های جامع در ایران با هدف زمینه سازی رشد کالبدی موزون شهرها تدوین می‌شوند، اما عملاً نه تنها انرژی و هزینه‌های بسیاری را بر اقتصاد شهری تحمیل می‌کنند، بلکه اغلب بخش عمده‌ای از اهداف آنها هرگز محقق نمی‌شوند. از دلایل اصلی شکل‌گیری روند حاضر، می‌توان به عدم توجه و کاربرد روش‌ها و نگرش‌های جدید در حوزه برنامه‌ریزی شهری نظیر راهبرد توسعه شهری اشاره کرد. مقاله حاضر سعی بر آن دارد تا ضمن بررسی و تحلیل چالش‌های فرا روی برنامه-ریزی شهری در ایران، به جایگاه رهیافت CDS در این مقوله و نقش آن در انتظام فضایی شهرها بپردازد.

---

هدف این تحقیق اولویت بندی استراتژی توسعه‌ی شهری با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. ابتدا استراتژی‌های توسعه کلان‌شهر اصفهان در ۶ استراتژی اصلی «ساماندهی کالبدی و فرم فضایی»، «پویایی اقتصاد شهری»، «زیست پذیری اجتماعی»، «دسترسی پایدار»، «ارتقای کیفیت محیط زیست» و «حکمروایی خوب» و ۳۸ استراتژی فرعی بر اساس درخت سلسله مراتبی ترسیم گردید. سپس از کارشناسان مسایل شهری خواسته شد تا بر اساس مقایسات زوجی اولویت‌ها را مشخص سازند. اوزان نهایی به دست آمده با توجه به هدف تحقیق در نرم افزار Expert Choice سنتز شد. نتایج حاصل تحقیق نشان می‌دهد که استراتژی‌های «عدالت فضایی» (توزیع یکسان امکانات و خدمات شهری بین مناطق شهری و محلات شهری) با میانگین وزنی ۱۰۲/ اولویت اول، «درآمدهای پایدار» با میانگین وزنی ۰۷۸/ اولویت دوم، «گسترش توریسم شهری» با میانگین وزنی ۰۷۳/ اولویت سوم، «کاهش آلودگی هوا» با میانگین وزنی ۰۶۳/ اولویت چهارم، داشتن «بیانیه چشم انداز» درباره آینده توسعه شهر با میانگین وزنی ۰۵۶/ اولویت پنجم و ... به دست آورد. در نهایت راهکارها و برنامه‌ها اجرایی هر کدام استراتژی‌ها ارائه گردید.

---

برنامه­ریزی برای توسعه گردشگری دریایی در گرو بررسی دقیق و شناخت از منطقه مورد مطالعه و مستلزم دسترسی به مدل‌های برجسته­ای برای تحلیل برنامه­ریزی است. در این پژوهش از رهیافت تلفیقی SWOT- ANP جهت تعیین مناسب‌ترین استراتژی برای توسعه توریسم دریایی جزیره کیش استفاده شده است. از آن­جایی که مدل سوآت عوامل تحلیل را به صورت درونی (نقاط قوت و نقاط ضعف) و بیرونی (فرصت‌ها و تهدیدها) طبقه­بندی می‌کند و نتایج آن اغلب فقط لیست ناقصی از عوامل درونی و بیرونی است، برای همین نمی‌تواند به طور جامع فرآیند تصمیم­گیری استراتژیک را ارزیابی کند. از این رو در این پژوهش، جهت رفع نواقص مدل SWOT از تکنیک ANP استفاده شده است. در واقع فرآیند تحلیل شبکه بین نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها وابستگی برقرار می‌کند. مقاله حاضر، از لحاظ هدف به روش کاربردی و از حیث شیوه مطالعه به روش توصیفی-تحلیلی شکل گرفته است.

رویکرد حاکم بر این پژوهش از نوع پیمایشی با استفاده از فرآیند مصاحبه و پرس­وجو از مسئولان، کارشناسان و صاحب‌نظران و تهیه پرسشنامه و چارچوب نظری نیز با استفاده از روش اسنادی انجام شده است. بر اساس نتایج تحقیق، مناسب‌ترین استراتژی برای توسعه گردشگری دریایی جزیره کیش، استراتژی WO (بهره‌مندی از توان سیاسی و مدیریتی جهت هماهنگی سازمان‌های مرتبط با گردشگری دریایی، توسعه حمل­ و­نقل دریایی جهت کسب درآمد ارزی و استفاده از توان سرمایه­گذاری جهت تأمین امکانات رفاهی مناسب برای گردشگران) با وزن ۵۰۱/۰ می­باشد. ضمن این­که استراتژی SO با وزن ۴۷۳/۰ به عنوان استراتژی جایگزین مطرح است.

---

حاشیه‌نشینی صرفاً مسأله­ای کالبدی-فیزیکی نبوده و از عوامل ساختاری در سطح ملی و منطقه­ای ناشی می­شود. رشد فزاینده جمعیت شهری، توان سازمان­های دولتی و غیردولتی را در جهت توسعه و ارائه خدمات و تسهیلات شهری کاهش داده و برآورده نشدن نیازهای مسکن به­منظور اسکان اقشار کم‌درآمد در فضای رسمی و برنامه‌ریزی‌شده شهر، حاشیه­نشینی را به گونه بی­سابقه­ای افزایش داده است. مطالعه حاضر بر آن است که با شناسایی و بررسی علل و عوامل موثر در شکل­گیری این پدیده با استفاده برنامه­ریزی استراتژیک به تدوین استراتژی­های کارآمد در جهت بهبود شرایط بپردازد. بر این اساس عوامل داخلی و خارجی تاثیرگذار بر محله دیگاله شهر ارومیه که از محلات با هویت شهر محسوب می­شود، شناسایی و تحلیل شدند. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و در آن از روش پیمایش، ابزار پرسشنامه، مدل­های سوات (SWOT) و تحلیل سلسله­مراتبی و تکنیک­های آماری مختلف در جهت ارائه­ استراتژی‌های بهینه بهره گرفته شده است. نتایج حاصله حاکی از آن است که محدوده با وجود قدمت طولانی و هویتمندی بالا از نظر نقاط ضعف از آسیب­پذیری بالایی برخوردار بوده و در عین حال از پتانسیل­های بالقوه­ای جهت رسیدن به کمال مطلوب را داراست.

---

شهرستان خرم‌آباد از نخستین سکونتگاه‌های مردم ایران با تاریخ چند هزار ساله، با وجود تنوع اقوام و ایلات و جاذبه‌های گردشگری و غنای فرهنگی و طبیعی زمینه‌ساز توسعه گردشگری می‌باشد. هدف این مقاله، تحلیل راهبردهای توسعه پایدار گردشگری شهرستان خرم‌آباد با توجه به پتانسیل‌ها موجود در راستای توسعه صنعت گردشگری و تبدیل شهر به یک مقصد گردشگری بین‌المللی، پایدار و رقابتی می‌باشد. در این مقاله، ابتدا عوامل تأثیرگذار بر گردشگری خرم‌آباد تبیین گردیده، در گام بعدی از بین عوامل مؤثر، عوامل کلیدی استراتژیک موجود در هر زمینه شناسایی شدند، سپس اهمیت نسبی عوامل چهارگانه طبق مدل پیاده‌سازی ماتریس‌های ارزیابی داخلی و خارجی و با نظر کارشناسان گردشگری و مدیران منطقه بررسی گردید. در ادامه با توجه به رتبه‌بندی عوامل استراتژیک، مهم‌ترین فرصت‌ها و تهدیدها، نقاط قوت و ضعف گردشگری شهرستان در راستای توسعه این صنعت معرفی گردیدند و به کمک ابزار ماتریس داخلی–خارجی (IE matrix) و ماتریس SWOT، راهبردهایی در دو گروه عمده و خاص جهت توسعه صنعت گردشگری در شهرستان خرم‌آباد ارائه گردید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد توسعه جاذبه‌های گردشگری طبیعی و فرهنگی–تاریخی، گسترش ارتباطات، همایش‌های سراسری با هدف توسعه بیشتر گردشگری، ایجاد زمینه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، استقرار مدیریت یکپارچه، ایجاد وحدت رویه در عملکرد سازمان‌های دخیل در امور گردشگری شهری و جلوگیری از اتلاف منابع انسانی و مالی و فنی، با ارائه خدمات مطلوب‌تر به گردشگران، حفاظت و توسعه منابع و امکانات موجود، نقش مؤثرتری در نیل به اهداف توسعه پایدار گردشگری شهرخرم‌آباد ایفا خواهد کرد.

---

بین بسیاری از نویسندگان و سازمانهای عمده توسعه بین المللی این توافق وجود دارد که برای توسعه جوامع محلی رهیافت های گذشته و حال موفقیتی در ضرورت کاهش فقر نداشته اند و تغییر در رویکرد ضروری است. از جمله تلاش ها جهت عملی نمودن پایداری، تمرکز بر روی معیشت است. و آن، این مزیت مشخص را دارد که با آن مردم می توانند مطرح شوند. تفکر و تمرکز برروی معیشت به عنوان وسیله درک کیفیت زندگی و رفاه، از رهیافت های جدید انتخاب استراتژی بهینه توسعه در جوامع در حال توسعه می باشد بگونه ای که منابعی را فراهم می آورد که با آن مردم می توانند زندگی خویش را ارتقاء داده و از آن لذت ببرند. هدف اصلی این پژوهش تحلیل راهبردی بکارگیری رهیافت معیشت پایدار در مواجهه با یک دوره ده ساله خشکسالی حاکم بر مناطق روستائی است. بنابراین این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت، از نوع توصیفی- تحلیلی است که به بررسی دارائی های پنج گانه در دسترس ساکنین مناطق روستائی بخش مرکزی شهرستان هشترود بمنظور انتخاب استراتژی مناسب رهیافت معیشت پایدار می پردازد. روش تحقیق مبتنی بر روش اسنادی و پرسشگری بوده و ابزار تحلیل دلفی جهت انتخاب گویه ها و تکنیک SWOT جهت انتخاب استراتژی مناسب می باشد. بدین منظور ۱۳ نقطه قوت، ۱۶ نقطه ضعف، ۱۵ تهدید و ۱۴ فرصت بررسی و ۱۸ استراتژی ارائه شده است. جهت رتبه بندی نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت های ارزیابی شده از دیدگاه صاحب نظران و نیز از تکنیک TOPSIS استفاده گردید. براساس یافته ها استراتژی تهاجمی (SO)، بهترین استراتژی جهت دستیابی به معیشت پایدار روستاهای مورد مطالعه تشخیص داده شد. همچنین براساس یافته های تکنیک تاپسیس در رتبه نخست فرصت ها و در رتبه بعدی نقاط قوت بیشترین تاثیر را در پایداری معیشت ساکنین دارا می باشند بنابراین جهت دستیابی به معیشت پایدار بایستی استراتژی های تهاجمی در اولویت قرار گیرند.

---

---

چکیده :
مرزهای مشترک بین کشورها بعنوان فرصت های مختلف تعاملی در ارتباط با کنشهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هستند و در گسترش تعاملات تجارت ایجاد اشتغال، ثبات، امنیت، رفاه و توسعه اقتصادی بین سیستم­های سیاسی تاثیرگذارند. مرزها انواع مختلفی دارند: مرزهای خشکی، دریایی و یا تلفیقی. مناطق مرزی تلفیقی، مناطقی هستند که از کرانه­های آبی، پس­کرانه های جلگه­ای و همچنین مناطق کوهستانی و جنگلی برخوردارند. این مناطق می تواند بیشترین منافع را برای کشورهای دارنده آن داشته باشد. وجود منطقه مرزی با چنین ویژگیهای طبیعی و محیطی دارای توانها و قابلیتهایی نظیر گمرک، پایانه و بازاچه مرزی، خط راه آهن ریلی قابلیت ایجاد بندر جهت حمل و نقل دریائی، توسعه توریسم ساحلی، بهره برداری زراعی، باغی ، دامداری و همچنین توریسم کوهستانی و جنگلی باشد.
تحقیق حاضر با بررسی الگوی نظری توسعه فضا در مناطق مرزی تلفیقی پرداخته است. از اینرو پژوهشی نظری است که با اتکا بر مطالعات کتابخانه­ای و سپس استخراج دیدگاه متخصصان مربوطه به روش پرسشنامه بسته موارد و داده­های مورد نظر را استخراج و تحلیل کرده است. در بخش کتابخانه­ای از منابعی مانند کتاب ها، مجله ها، مقاله ها و پژوهشهای انجام شده در خصوص برنامه­ریزی­های توسعه منطقه­ای و مرزی استفاده شده و داده­های بدست آمده از مطالعات کتابخانه­ای از طریق تکمیل پرسشنامه توسط کارشناسان و نخبگان در زمینه پتانسیل­های مناطق مرزی تلفیقی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
نتایج تحقیق نشان می­دهد مناطق تلفیقی طبیعت­ پایه ساحلی با پس­کرانه­های جلگه­ای و کوهستانی که هر کدام دارای پتانسیلهای ویژه هستند می­تواند در توسعه منطقه­ای و همچنین ملی تاثیرگذار باشد. چنین مناطقی به دلیل تنوع فضایی از پتانسیلهای متنوعی در امر توسعه برخوردارند و در صورت گسترش تعاملات فراملی از تنوع کارکردی در زمینه اقتصاد برخوردار خواهند شد.
 

---

تبیین ژئواستراتژی نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران در حوزه آسیا پاسیفیک
 
 
چکیده    
در سالیان اخیر حوزه آسیا پاسیفیک به¬علت اهمیت آبراه¬های دریایی در سیستم اقتصاد جهانی، مورد توجه کشورهای مختلف بویژه کشورهای دریایی شده است و به¬دلیل محدویت¬های منابع و بهینه کردن مدیریت استراتژیک، کشورهای مزبور را به داشتن ژئواستراتژی در حوزه موصوف وادار نموده است. تحقیق حاضر با هدف تبیین ژئواستراتژی نیروی دریایی ج.ا.ایران در حوزه آسیا پاسیفیک انجام گرفت. پژوهش حاضر از جمله تحقیقات کیفی از نوع داده بنیاد بود. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل خبرگان آگاه به موضوع پژوهش بودند که با توجه به موضوع پژوهش، تجربه و آگاهی لازم مشخص گردیدند. به منظور شناسایی این نمونه¬ها، از روش نمونه¬گیری هدفمند استفاده گردید. این نمونه¬گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و در نهایت تعداد ۱۴ نفر به عنوان نمونه در بخش کیفی مشخص گردیدند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که مدل توسعه ژئواستراتژی نیروی دریایی ج.ا.ایران در حوزه آسیا پاسیفیک در بخش عوامل علی شامل مبانی، سیاست¬ها و اسناد راهبردی، وضعیت محیط داخلی نیروی دریایی ج.ا.ایران، بسترهای مدیریتی، بانک¬های اطلاعاتی، پیشینه همکاری¬های ملی و بین¬المللی، عوامل فردی، قوانین و مقررات، مسائل فرهنگی، حمایت های سازمانی، دانش تخصصی و انگیزش می باشد. همچنین عوامل زمینه¬ای شامل محیط دریایی حوزه آسیا¬پاسیفیک، وضعیت ژئوپلیتیکی حوزه آسیا پاسیفیک، جغرافیای انسانی، اقتصادی، سیاسی داخلی، سیاسی بین المللی و نظامی-امنیتی می باشد. شرایط مداخله گر  نیز شامل عوامل کلان و عوامل خرد می باشد.  
کلید واژه ها: ژئواستراتژی، ژئوپلیتیک، نیروی دریایی ج.ا.ایران، آسیا پاسیفیک