---

در طی ۵ دهه گذشته عوامل متعددی باعث شده که تعداد قابل‌ توجهی از روستاهای کشور در معرض تخلیه‌ی جمعیتی قرار گیرند. با توجه به گستردگی پدیده تخلیه جمعیت روستایی، ضروری است تاثیر این پدیده بر استمرار کارکرد اقتصادی روستا‌ها مشخص شود. در پژوهش حاضر که با روش‌ توصیفی و تحلیلی انجام گرفته تلاش شده به تبعیت از اصول کلی جغرافیای کاربردی و برنامه‌ریزی روستایی، استمرار کارکرد اقتصادی روستاهای در معرض تخلیه جمعیتی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و راهکارهای مناسب برای ارتقای بهره‌برداری از توانمندی‌های این گروه از روستاها به دست آید . در این تحقیق فرضیه مورد آزمون عبارتند از:« با وجود تخلیه جمعیت روستایی کارکرد اقتصادی روستاهای مورد مطالعه استمرار دارد». با انجام این تحقیق که در ۵۴ روستای منتخب شهرستان قزوین و تکمیل سه نوع پرسشنامه؛ ۵۴ روستا، ۱۶۰ خانوار ساکن و ۱۰۴ خانوار مهاجر انجام پذیرفته مشخص شد؛با وجودی که روستاهای مورد مطالعه در معرض تخلیه جمعیتی قرار دارند، کارکرد اقتصادی آن‌ها همچنان ادامه دارد.

---

موضوع مهاجرت‌های روستایی– شهری همواره مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی، جغرافی‌دانان و اقتصاددانان بوده است. مقاله حاضر در پی یک مطالعه موردی از وضعیت مهاجرین روستایی در شهرستان ممسنی تدوین شده است. نگرش ساختاری توجه به علل و عوامل مهاجرت‌های روستایی و محدودیت‌های مهاجرین در مبدا مهاجرت خود هدف و دیدگاه غالب در این مقاله است. روش این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی – موردی، تحلیلی است. محدوده مطالعه نیز شامل شهرستان ممسنی بوده که اطلاعات مورد نیاز آن با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی و تهیه پرسشنامه به دست آمده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم افزارهای GIS و SPSS انجام و با استفاده از آزمون‌های ANOVA و پیرسون تحلیل و استنباط آماری انجام گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که شهرستان ممسنی طی این چهار دهه مواجه با رشد بالای مهاجرت بوده است که بیشترین تعداد آن طی دهه های ۶۵-۱۳۵۵ و ۷۵- ۱۳۶۵ می‌باشد که پی آمدهای منفی را در محیط‌های روستایی و شهرها موجود آورده است. همچنین، مهم‌ترین علت‌های مهاجرت‌های روستایی در این شهرستان کمبود درآمد و فقدان امکانات آموزشی، خدماتی و رفاهی و ... است که در کل مقاله به آن پرداخته شده است.

---

رابطه اشتغال و مهاجرت در سطوح فضایی استان سیستان و بلوچستان اعم از مناطق شهری و روستایی مساله‌ای است که این پژوهش با هدف تحلیل، مدلسازی و پیش‌بینی نقش اشتغال در مهاجرت‌، آن را دنبال می کند. روش تحقیق، روشی توصیفی– تحلیلی، با رویکرد کمی است که در آن از مدل های بازار کار، همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. دو متغیر (کمبود شغل و مهاجرت ‌به ‌بیرون) به دست آمده از مدل بازار کار، به ترتیب به عنوان متغیر مستقل و وابسته در فرایند مدلسازی وارد شدند و سپس رابطه‌ی آن ها پیش‌بینی شد. این پژوهش، مهاجرت را پیامد تفاوت های جغرافیایی در عرضه و تقاضای نیروی کار دانسته و نشان می‌دهد که طی پنج دهه (۱۳۳۵-۱۳۸۵) وضعیت بازار کار در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری وخیم تر بوده است. در مناطق شهری و روستایی رابطه‌‌ی قوی و مستقیمی بین کمبود شغل و مهاجرفرستی این مناطق وجود دارد (ضریب همبستگی برابر ۹/۰). ۹۰ درصد از مهاجرت هایی که طی پنج دهه در مناطق شهری و روستایی رخ داده است، با عامل کمبود شغل، تبیین می‌شود. پیش‌بینی می‌شود هر زمانی که کمبود شغل در مناطق شهری به طور کامل از بین برود و مازاد شغلی هم وجود نداشته باشد، این مناطق مهاجرپذیر خواهند شد (حدود ۲۳۰۰۰ نفر)، و اگر این پدیده در مناطق روستایی رخ دهد، مهاجرفرستی مناطق روستایی، با کاهش بسیار زیادی به حدود ۵۰۰ نفر تقلیل خواهد یافت. یافته‌ها نشانگر آن است که "مازاد اشتغال برابر است با کشش جمعیت به منطقه و کمبود اشتغال برابر است با رانش جمعیت از منطقه"، بنابراین ایجاد اشتغال در منطقه از طریق اولویت دادن به سرمایه گذاری در ایجاد فرصت های شغلی جدید، می‌تواند به عنوان موثرترین راه حل برای جلوگیری از تخلیه جمعیت مناطق شهری و روستایی استان شناخته شود.

---

طی چند دهه اخیر، علی­رغم صرف میلیاردها دلار روی برنامه­های مختلف، گسترش بی­رویه شهری تجدید حیات کارآمد را حتی خیلی سخت کرده است. در واقع، گسترش بی­رویه شهری و فرسودگی شهری دو پدیده مجزا نیستند و ما نمی­توانیم یکی از این مشکلات را بدون حل دیگری، حل کنیم. امروزه بسیاری از شهرها از جمله مراغه از این قاعده مستثنی نیستند. جمعیت شهر مراغه از ۱۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۶۵ به ۱۴۹ هزار نفر در سال ۸۵ با نرخ رشد سالانه دو درصد افزایش یافت. در حالی­که وسعت شهر در طی همین دوره از ۹۲۷ هکتار به ۲۵۹۷ هکتار با نرخ رشد سالانه ۲۸/۵ هکتار ازدیاد پیدا کرد. مقایسه روند افزایش جمعیت با افزایش محدوده شهر از سال ۱۳۶۵ تا کنون بیانگر گسترش بی رویه شهر بوده و میزان آن بر اساس مدل هلدرن ۳/۶۱ درصد بوده است. در نتیجه این رشد محلات مرکزی شهر شاهد مهاجرت به خارج، فرار سرمایه و فعالیت­های اقتصادی و رشد فرسودگی شهری قابل ملاحظه­ای را تجربه کرده­اند.

هدف این مقاله تحلیل الگوی توسعه گذشته شهر و تأثیر آن روی فرسودگی محلات مرکزی شهر می­باشد. فرض اصلی این پژوهش این هست که «توسعه درون­زای شهری» بهترین گزینه در مقابل گسترش بی­رویه شهری برای برآوردن اهداف دو گانه حفاظت فضاهای باز و چشم­اندازهای طبیعی و تجدید حیات مناطق شهری می­باشد.

---

مطالعه حاضر به منظور شناخت عوامل مؤثر بر گرایش به مهاجرت به شهر جوانان روستایی شهرستان اهر بر اساس هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی به مرحله اجرا درآمده است. با استفاده از شیوه نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای، ۲۱ روستا انتخاب شده و تعداد ۵۰۰ نفر از جوانان ساکن در این روستاها به روش نمونه‌گیری تصادفی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از ابزار پرسشنامه به­دست آمده و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات با استفاده از نرم‌افزارهای آماری SPSS و HLM صورت گرفته است. نتایج نشان می­دهد وضعیت اقتصادی خانواده، نگرش به دافعه مبدأ، نگرش به جاذبه مقصد، جمعیت ساکن در روستا و مسافت روستا از شهر، بر میزان گرایش به مهاجرت به شهر جوانان روستایی تأثیرگذار هستند. البته، بیش‌ترین درصد تغییرات میزان گرایش به مهاجرت به شهر جوانان روستایی توسط دو متغیر جمعیت روستا و مسافت روستا از شهر صورت گرفته است و نشان می­دهد عوامل ساختاری نقش مهم‌تری در این زمینه دارند. از آنجا که مهاجرت جوانان منجر به تخلیه روستاها از نیروی جوان و فعال گردیده و باعث سالخورده‌تر شدن ترکیب سنی روستاهای مورد مطالعه گردیده است، لذا محرومیت‌زدایی روستاهای کم‌جمعیت و دورافتاده یکی از مهم‌ترین مواردی است که بایستی در دستور کار متولیان توسعه روستایی شهرستان اهر قرار گیرد.