---

چکیده تبخیر- تعرق به عنوان یکی از مولفه های موثر در چرخه هیدرولوژی نقش قابل ملاحظه ای در اقلیم منطقه ای و جهانی دارد به طوری که به طور متوسط۷۰% نزولات جوی در کره زمین و ۹۰% آن در کشور ما از طریق تبخیر- تعرق به چرخه هیدرولوژی بازمی گردند و از این جهت برآورد دقیق آن حائز اهمیت است. یکی از عوامل مهم و موثر در میزان تبخیر- تعرق واقعی در هر منطقه ، دمای سطح زمین است؛ به طوری که افزایش دمای سطح زمین سبب کاهش تبخیر- تعرق واقعی و خشکی سطح زمین می گردد. در این پژوهش با استفاده از تصاویر ماهواره Terra- MODIS در فاصله زمانی ۱۳۸۱ الی ۱۳۸۷ در حوضه سفید رود ، مقادیر تبخیر- تعرق واقعی از طریق الگوریتم SEBAL کوهستانی برآورد گردیده و تاثیر افزایش دمای سطح زمین بعنوان یکی از عوامل موثر در کاهش مقدار تبخیر- تعرق واقعی در اثر خشکی سطح زمین و کاهش پوشش گیاهی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که دمای سطح زمین به طور متوسط در حال افزایش و مقدار تبخیر- تعرق واقعی در حال کاهش است. عامل اصلی افزایش دمای سطح نیز، کاهش ۷۸% در بارندگی منطقه در سال ۸۷ می باشد.

---

چکیده

 دمای سطح زمین فاکتور اصلی در تعادل انرژی کره‌زمین بوده و به عنوان ورودی مدل‌های تغییرات آب­وهوایی و محیطی به‌کار می‌رود. در گذشته و حتی در حال حاضر بدلیل فقدان و یا کمبود ایستگاههای کافی هواشناسی در بسیاری از مناطق کشور، اندازه گیری و ثبت دما انجام نگرفته است بطوربکه اطلاع دقیقی از تغییرات دمایی در آن مناطق در دست نیست، لذا وجود روشی که بتواند سریع، دقیق و کم هزینه و آن هم در مقیاس وسیع دما را اندازه گیری نماید لازم و ضروری است. استفاده از فناوری سنجش از دور به دلیل دید وسیع و یکپارچه، در دسترس بودن بسیاری از تصاویر و آرشیو غنی گزینه مناسبی در برآورد این پارامتر به شمار می رود. در این تحقیق روش های مختلف استخراج دمای سطح زمین ازجمله Mono-window،Artis و Stefan-Boltzman مورد بررسی قرار گرفت بطوریکه در هر روش، گسیلمندی از راه های مختلفی از جمله  NDVI، Classification  و MODIS Product محاسبه و سپس وارد معادلات گردید. همچنین از تصاویر متنوع سری لندست شامل TM,ETM+,OLI و محصول گسیلمندی MODIS استفاده گردید. برای تبدیل دمای سطح به ارتفاع یک و نیم متری نیز از یک دماسنج دقیق محیطی با دقت ۰,۲ درجه سانتی گراد و رابطه خطی (=۰,۴۴×LST + ۸/۸دمای هوا)  استفاده شد سپس نتایج بدست آمده با استفاده از داده های ایستگاه های هواشناسی، محاسبه RMSE و آزمون آماری T مورد راستی آزمایی قرار گرفت. نتایج نهایی نشان داد که  بهترین روش با RMSE ۱,۰۹ مربوط به  تصویر ETM+ و روش Stefan-Boltzman و بدترین روش نیز با   RMSE ۲,۶۴ مربوط به استفاده از تصویر MODIS و روش Mono-Window است. لذا پیشنهاد می گردد برای سایر مناطق که از لحاظ پارامترهای جغرافیایی به منطقه مورد مطالعه شباهت دارند روش Stefan-Boltzman. بکار گرفته شود.

---

دمای سطح زمین یکی از معیارهای مهم در برنامه­ریزی ناحیه­ای منطقه­ای می­باشد. امروزه افزایش درجه حرارت برخی از مناطق پرجمعیت شهری در مقایسه با محدوده روستایی اطراف، پدیده­ای تحت عنوان جزیره­ی گرمایی شهری را به وجود آورده و موجب بروز مشکلات فروانی شده است. جزیره حرارتی شهری، سطحی از شهر است که به میزان قابل توجهی از مناطق روستایی اطراف گرم­تر است. بدین منظور، ابتدا ۸ تصویر ماهواره­ای دوره گرم سال شهر شیراز، طی بازه­ی زمانی ۱۹۸۵ تا ۲۰۲۰ با استفاده از داده­های سنجنده­های (TM) لندست­های ۴ و ۵، (ETM+) لندست ۷، (OLI/TIRS) لندست ۸ جمع­آوری و استخراج گردید. بعد از پیش­پردازش­های لازم، شاخص­های تفاضل پوشش گیاهی نرمال شده (NDVI)، دمای سطح زمین (LST) و شاخص پراکندگی عرصه حرارتی شهر با ارزیابی اکولوژیکی (UTFVI) محاسبه گردید. براساس نتایج حاصل از پردازش تصاویر، مکان­های دارای جزایر حرارتی، چگونگی تغییرات دمایی شهر، ارتباط بین تغییرات دمای سطح زمین با پوشش سطحی بررسی و تحلیل گردید تا جزایر حرارتی شهری شیراز شناسایی و تحلیل شوند. تغییرات مقیاس زمانی الگوهای دمایی شیراز نشان داد که از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۲۰ حدود ۷۶/۱۲ کیلومترمربع بر مساحت طبقه­ی چهارم دمایی افزوده شده است. نتایج حاصل از محاسبه­ی شاخص   NDVIطی بازه زمانی مورد مطالعه مساحت پوشش گیاهی به دلیل تغییر کاربری­های شهری از ۲۸/۲۲ کیلومترمربع در سال ۱۹۸۵ به ۵۴/۱۷ کیلومترمربع در سال ۲۰۲۰ تقلیل یافته است که این مسأله می­تواند دلیل بر شکل­گیر و افزایش جزایر حرارتی در نواحی مذکور باشد.  شاخص UTFVI نشان داد که خیلی خیلی بد (طبقه دمای بسیار گرم) عمدتاً در قسمت­های غربی شیراز از شمال­غرب تا جنوب­غرب (شامل بخش­هایی از منطقه ۹ و ۱۰)، نواحی جنوب­شرقی منطقه ۷ و نواحی شمالی منطقه ۱ متمرکز شده است.