مقدمه با توجه به مزایای متعدد اقتصادی، اجتماعی و حتی زیستمحیطی صنعت گردشگری به صورت عام و ژئوتوریستم به صورت خاص، شناسایی عوامل مرتبط و موثر بر آن در راستای تقویت ژئوتوریسم در وضعیت موجود و آینده امری ضروری است. این در حالی است که در سطوح مختلف فضایی (محلی تا بین المللی) در رابطه با ژئوتوریسم و جوامع محلی مطالعات اندکی انجام گرفته است و در این زمینه ضعفهای زیادی وجود دارد. شواهد عینی نشان میدهد در مجاورت سه غار کرفتو (در استان کردستان)، قوری قلعه (در راستان کرمانشاه) و علیصدر (در استان همدان)، به ترتیب سه روستای یوزباشی کندی، قوری قلعه و علیصدر قرار گرفتهاند. به واسطه جذابیت محیط درونی و بیرونی این جاذبههای ژئوتوریستی، سالانه هزاران نفر از آنها بازدید میکند. در خصوص تعداد بازدیدکنندگان این غارها آمار دقیقی در دسترس نیست. با این وجود بررسی اخبار منتشر شده نشان میدهد در شش ماهه نخست سال 1403، 566 هزار نفر از غار علیصدر و در ایام عید سال 1403، روزانه 2000 نفر مجموعه گردشگری قوری قلعه بازدید کردهاند. ورود گردشگران به این مجموعههای ژئوتوریستی دارای اثراتی بر جامعه محلی به ویژه ساکنان روستاهای مجاور این غارها است و با توجه به ماهیت پدیده ژئوتوریسم و تعداد قابل توجه بازدیدکنندگان، انتظار میرود این فرایند بر ابعاد مختلف توسعه روستایی در مقاصد گردشگری اثرات قابل توجهی را بر جای گذاشته باشد. از اینرو سوالهای اصلی پژوهش حاضر عبارتاند از: وضعیت اثرگذاری ژئوتوریسم بر ابعاد و کلیت توسعه روستایی در جامعه محلی ساکن در مجاورت غارهای کرفتو، قوری قلعه و علیصدر چگونه است؟ آیا بین ابعاد و کلیت توسعه روستایی جامعه محلی متأثر از ژئوتوریسم، تفاوت آماری وجود دارد؟ و مهمترین عوامل مرتبط با توسعه ژئوتوریسم در جامعه محلی ساکن در مجاورت غارهای کرفتو، قوری قلعه و علیصدر کدامند؟ روش شناسی پژوهش متناسب با اهداف در نظر گرفته شده برای این پژوهش و همچنین تقسیمبندیهای صورت گرفته از روش تحقیق، مطالعه حاضر از نوع پژوهشهای کمی و کاربردی است که رویکرد حاکم بر آن ترکیبی از روشهای توصیفی ـ تحلیلی و همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی افراد ساکن در سه روستای قوری قلعه (در استان کرمانشاه)، یوزباشی کندی (در استان کردستان) و علیصدر (در استان همدان) بوده که از میان آنها 314 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شدهاند. لازم به ذکر است تعداد نمونههای در نظر گرفته شده برای هر روستا، بر اساس میزان همکاری اهالی با محققان بوده است. به این صورت که در روستای علیصدر 115 نفر، در روستای یوزباشی کندی 80 نفر و در روستای قوری قلعه 119 نفر به صورت کاملاً تصادفی محققان را در جمع آوری دادههای میدانی یاری کردهاند. ابزار اصلی برای جمع آوری دادههای میدانی پرسشنامه محقق ساخته است که روایی و پایایی آن به ترتیب از طریق مراجعه با محققان و کارشناسان و انجام پیش آزمون به تأیید نهایی رسیده است. لازم به ذکر است ضریب آلفای کرونباخ حاصل شده برای بخشهای مختلف پرسشنامه بیشتر از 7/0 بوده است. بحث نتایج بررسی اثرگذاری ژئوتوریسم بر توسعه روستایی نشان داد میانگین حاصل شده با مقدار 3/3، بیشتر از حد متوسط بوده است. نتایج مقایسه اثرات ژئوتوریسم بر ابعاد و کلیت توسعه روستایی با استفاده از تحلیل واریانس (ANOVA) نشانگر متفاوت بودن تأثیرپذیری روستاهای منتخب از ژئوتوریسم است. نتایج تست دانکن در خصوص اثرات کلی ژئوتوریسم بر سکونتگاههای روستایی مورد بررسی نشان داد دو روستای قوری قلعه و یوزباشی کندی بهترتیب با میانگین رتبهای 124/3 و 153/3 دارای کمترین تأثیرپذیری و روستای علیصدر با میانگین رتبهای 598/3 دارای بیشترین تأثیرپذیری از ژئوتوریسم است. همچنین نتایج ضریب همبستگی نشان داد متغیرهای تحصیلات، درآمد ماهیانه، شغل اصلی، تبلیغات، حمایت مالی بخش دولتی، سرمایه‌گذاری مالی بخش خصوصی، سرمایه اجتماعی جامعه محلی، برگزاری دوره‌های آموزشی و همکاری فعال مدیران روستایی به ترتیب با ضریب همبستگی 114/0، 217/0، 213/0، 338/0، 525/0، 504/0، 341/0، 397/0 و 193/0، دارای ارتباط معناداری با متغیر وابسته پژوهش هستند. نتیجه گیری بهره مندی از ظرفیتهای مختلف توسعه روستایی در گرو مطالعات منسجم و کاربردی در خصوص آنها است. اگر صنعت گردشگری به صورت عمومی و ژئوتوریسم را به صورت اختصاصی، به عنوان راهبردهای توسعه جوامع محلی در نظر بگیریم، در راستای توسعه و ترویج آنها، به شدت نیازمند مطالعات بیشتر در خصوص جوانب مختلف ژئوتوریسم خواهیم بود. متناسب با نتایج حاصل شده پیشنهادهای کاربردی پژوهش در راستای توسعه اثرگذاری ژئوتوریسم عبارتاند از: تشویق و ترغیب روستاییان به ادامه تحصیل در مقاطع دانشگاهی، اشتغالزایی با تکیه بر فرصتهای کارآفرینی مرتبط با ژئوتوریسم به ویژه در محدوده غارهای قوری قلعه و کرفتو، تبلیغات و بازاریابی موثر از طریق شبکههای اجتماعی و رسانههای جمعی، برگزاری جشنوارهها و نمایشگاههای جذاب، تخصیص اعتبارات و تسهیلات دولتی به جامعه محلی با در نظر گرفتن شرایط آنها، در نظر گرفتن تخفیفها و تشویقهای ویژه برای سرمایهگذاران بخش خصوصی در جهت توسعه فعالیتهای اقتصادی پایدار در روستاهای مورد بررسی، تهیه و اجرای پروژههای اقتصادی مشارکتی توسعه گردشگری در روستاها، تشکیل تعاونیهای چند منظوره توسعه فعالیت در بخش گردشگری، برگزاری دورهها و کارگاههای آموزش اشتغالزایی، کارآفرینی، بازرایابی و تبلیغات در بخش گردشگری و تقویت ارتباط و همکاری میان اهالی روستایی و مدیران روستایی.
Jamini D, Javan F, Haydarian B. Investigating and comparing the effects of geotourism and identifying factors related to it in the rural settlements of western Iran. جغرافیایی 2025; 25 (90) : 3 URL: http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-4171-fa.html
جمینی داود، جوان فرهاد، حیدریان بیتا. بررسی و مقایسه اثرات ژئوتوریسم و شناسایی عوامل مرتبط با آن در سکونتگاه های روستایی غرب ایران. فضای جغرافیایی. 1404; 25 (90) :43-65
(2).jpg)
